“ကျွန်တော် ပြေးလို့ကတော့ သူတို့ ပျော်ပြီပေါ့ဗျာ” – အင်န်ဒီဟော

ဗြိတိသျှ အလုပ်သမားများ အခွင့်အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ အင်န်ဒီ ဟော Andy Hall ဟာ ထိုင်းနိုင်ငံအတွင်း လာရောက်လုပ်ကိုင်ကြတဲ့ ရွှေ့ပြောင်းအလုပ်သမားတွေကိုယ်စား လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ အကြံပေးလုပ်ငန်းတွေနဲ့ ဘဝကို ဖြတ်သန်းနေပါတယ်။ သူဟာ အခုဆိုရင် မြန်မာနိုင်ငံမှာ မကြာမီ ဖွဲ့တော့မယ့် အမျိုးသား ဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်(NLD) အစိုးရရဲ့ ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သား မူဝါဒကို ဆွေးနွေးဖို့ မြန်မာနိုင်ငံကို ရောက်ရှိလာပါတယ်။

ဂျော့ရှူဝါ ကာရိုး ရေးသားသည်။

ထိုင်းနိုင်ငံအခြေစိုက် ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သားများ အခွင့်အရေး ကွန်ရက်ရဲ့ အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် အင်န်ဒီ ဟော ဟာ သီးနှံထုတ်လုပ်ရေး ကုမ္ပဏီတစ်ခုကို အလုပ်သမား အခွင့်အရေး ထိခိုက်စေမှုနဲ့ပတ်သက်လို့ မတရား စွပ်စွဲတယ်ဆိုပြီး အသရေဖျက်မှုနဲ့ တရားစွဲဆိုခံရလို့ ထိုင်းနိုင်ငံမှာ အမှုရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။

၂၀၁၄ ခုနှစ်အတွင်း ထိုင်းနိုင်ငံ ခိုတောင်ကျွန်းမှာ ဗြိတိသျှ စုံတွဲနှစ်ဦးကို မြန်မာ ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သားများဖြစ်တဲ့ ကိုဝေဖြိုးနဲ့ ကိုဇော်လင်းတို့က သတ်ဖြတ်ခဲ့တယ်ဆိုတာနဲ့ပတ်သက်ပြီး ထိုင်းနိုင်ငံတရားရုံးက ဒီဇင်ဘာ ၂၄ ရက်က သူတို့ကို သေဒဏ်ချမှတ်ခဲ့တဲ့အပေါ် အယူခံဝင်နေတဲ့ ရှေ့နေအဖွဲ့ကိုလည်း ရှေ့နေတစ်ဦးဖြစ်တဲ့ မစ္စတာ ဟောက ဥပဒေရေးရာမှာ ကူညီပေးနေခဲ့ပါတယ်။ ရခိုင်တိုင်းရင်းသား နှစ်ဦးကို ရဲတပ်ဖွဲ့ရဲ့ စစ်ဆေးချက်ပေါ် မူတည်ပြီး တရားရုံးက အမိန့်ချမှတ်ခဲ့တာ မှားယွင်းတယ်လို့ အများက သတ်မှတ်ခဲ့ကြပါတယ်။

Frontier ရဲ့ ဂျော့ရှူဝါ ကာရိုးက ခိုတောင်ကိစ္စနဲ့ ပတ်သက်ပြီး မစ္စတာ ဟောနဲ့ ပြောဆိုဖြစ်ကာ အစိုးရအပြောင်းအလဲကြောင့်  ထိုင်းနိုင်ငံက မြန်မာရွှေ့ပြောင်းလုပ်သားတွေ အားလုံးတပြိုင်နက်တည်း ပြန်ရောက်လာမှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတဲ့အပေါ်အမြင်ကိုလည်း မေးမြန်းဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

ခင်ဗျားဟာ ထိုင်းနိုင်ငံမှာ ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သား အခွင့်အရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး ၁၁ နှစ်ကြာ လုပ်ခဲ့တယ်လို့ သိရတယ်၊ ဒီကြားထဲ ဘယ်လို အပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပါသလဲ။

တချို့ကိစ္စတွေ တိုးတက်မှု ရှိတယ်ထင်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ မူဝါဒကတော့ ကောင်းကောင်းကြီး ယိုယွင်းနေတုန်းပါပဲ။ ထိုင်းနိုင်ငံ အစိုးရရဲ့ မူဝါဒပဲဖြစ်ဖြစ်။ မြန်မာနိုင်ငံ အစိုးရရဲ့ မူဝါဒပဲဖြစ်ဖြစ် အားလုံးက ယိုယွင်းနေတုန်းပဲ။ အမျိုးသားရေး၊ လူသားမျိုးနွယ်နဲ့ စီးပွားရေးအရ စိတ်ချရပြီး ရေရှည်ခိုင်မာတဲ့ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင် လုပ်ကိုင်မှုဆိုင်ရာ မူဝါဒတွေ မရှိပါဘူး။ တကယ်လို့ ခင်ဗျားအနေနဲ့ နိုင်ငံခြားက လူသန်းပေါင်းများစွာကို မှီခိုနေရပြီး တိကျသေချာတဲ့ မူဝါဒမရှိဘူးဆိုရင် ဘာမှ လုပ်လို့ မရတော့ပါဘူး။

ရွေးကောက်ပွဲမှာ အင်န်အယ်လ်ဒီ အနိုင်ရခဲ့တာက ထိုင်းနိုင်ငံက ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သားတွေကို အကျိုးသက်ရောက်နိုင်မှု ရှိနိုင်တယ်လို့ ထင်လား။

ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။ ထိုင်းနိုင်ငံကို ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည် (၂၀၁၂) လာခဲ့တုန်းက အလုပ်သမားတွေကို ကတိပေးခဲ့တာ ရှိပါတယ်။ သူဟာ ဘန်ကောက်မြို့ပြင် မဟာချိုင်းမှာရှိတဲ့ ကျွန်တော်တို့ရုံးကို လာခဲ့ပါတယ်။ ရုံးရဲ့ လေသာခန်းကနေ သူ့အနေနဲ့ အကောင်းဆုံး ကြိုးစားသွားမယ်လို့ အလုပ်သမားတွေကို ကတိပေးခဲ့ပါတယ်။ အလုပ်သမားတွေအနေနဲ့လည်း သူ့ကြောင့် နိုင်ငံအတွင်း ပြောင်းလဲမှုတွေ စတင်ဖြစ်ပေါ်နေပြီလို့ ခံစားခဲ့ရပါတယ်။

၂၀၁၄/၁၅ အတွင်း မြန်မာနိုင်ငံမှာရှိတဲ့ ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သားများ အခွင့်အရေး ကွန်ရက်ရုံးက သိပ်ပြီး ပေါ်ပေါ်လွင်လွင် မရှိခဲ့ဘဲ လေ့ကျင့်သင်ကြားမှု နည်းနည်းလောက် လုပ်ပေးနိုင်ခဲ့ပြီး အစိုးရကို နည်းနည်းပါးပါး အကြံပေးတာတွေပဲ လုပ်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ရိုးရိုးသားသားပြောရရင် ကျွန်တော်တို့အဖွဲ့က ဘာမှသိပ်လုပ်ခဲ့တာ မရှိဘဲ နှစ်တိုင်းလိုလို ငွေကြေးထောက်ပံ့မှုတွေလည်း အဖြတ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ အခုမှသာ ကွန်ရက်ရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌဖြစ်တဲ့ ဦးစိန်ဌေးကနေ ကျွန်တော့်ကို “အင်န်ဒီ ခင်ဗျား မြန်မာနိုင်ငံကို ပြန်လာပြီး လူတွေနဲ့ တွေ့ပါဦး၊ အခုက အပြောင်းအလဲကာလကို ရောက်နေပြီ”လို့ ပြောကြားခဲ့တာပါ။

အင်န်အယ်လ်ဒီ အစိုးရလက်ထက်မှာ ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သား အတော်များများ ပြည်တော်ပြန်လာကြမယ်လို့ ခင်ဗျား မျှော်လင့်ထားသလား။

နှစ်နိုင်ငံကြားက လုပ်ခလစာ ကွာခြားမှုက အရမ်းကို မြင့်မားပါတယ်။ ထိုင်းနိုင်ငံမှာ အလုပ်ကောင်းတယ်ဆိုရင် တစ်ရက်ကို ၁၀ ဒေါ်လာကနေ ၂၀ ဒေါ်လာအထိ ရနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံမှာ ရနေတာတွေနဲ့ ယှဉ်ကြည့်မယ်ဆိုရင် စီးပွားရေးအရ သူတို့ ပြန်လာမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

အတိအကျ  ပြောရရင် ထိုင်းနိုင်ငံက အလုပ်သမား ၉၉ ဒသမ ၉ ရာခိုင်နှုန်းက မြန်မာနိုင်ငံ ပြန်ချင်ကြပေမယ့် ထိုင်းနိုင်ငံမှာ သူတို့က အခမဲ့ ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုကို သိပ်ကောင်းလှတာ မဟုတ်ပေမဲ့ ရနေကြပြီး မိသားစုကို လုံလုံလောက်လောက် ပြန်ထောက်ပံ့နိုင်တဲ့ ငွေကြေးကိုလည်း ရနေကြပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံမှာတော့ ဒီလောက်လူတွေအများကြီးကို လက်ခံထားနိုင်မယ့် စီးပွားရေးအခြေအနေ မရှိသေးပါဘူး။

ဒါပေမဲ့ ဒီကိစ္စကို ဒေါက်တာ တင်မျိုးဝင်း (သမ္မတအဖြစ် သတင်းထွက်နေပြီး ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ ဆရာဝန်ဖြစ်သူ)နဲ့ အင်န်အယ်လ်ဒီတာဝန်ရှိသူတို့နဲ့ ဆွေးနွေးတဲ့အခါ နိုင်ငံ့စီးပွား ပြန်လည်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ဖို့နဲ့ လူမှုအဖွဲ့အစည်း တိုးတက်ဖို့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ နိုင်ငံခြားရောက် မြန်မာအလုပ်သမားတွေ ပြန်ခေါ်သုံးရမယ့် နည်းလမ်းတွေတော့ ရှိတယ်လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။

ဓာတ်ပုံ – အန်းဝမ်/ Frontier

ခင်ဗျားကို ထိုင်းနိုင်ငံက Natural Fruit Company Ltd ကနေ အလုပ်သမားတွေကို မတရား ခိုင်းစေမှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး သူတို့ရဲ့ အလုပ်သမားတွေကို ခေါ်ယူမေးမြန်းမှုအတွက် တရားစွဲထားပါတယ်။ တကယ်လို့ ခင်ဗျားအနေနဲ့ ထောင်ဒဏ်ချခံရရင် နှစ်ရှည်ထောင်ဒဏ် ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ခင်ဗျား ထိုင်းနိုင်ငံက ထွက်ပြေးတိမ်းရှောင်မှာလား။

မပြေးပါဘူး၊ မပြေးပါဘူးဗျာ။ ကျွန်တော် ထွက်ပြေးသွားရင် သူတို့ကတောင် ပျော်နေပါလိမ့်မယ်။ ဒီဥပဒေတွေက မှားယွင်းနေပြီး ကျွန်တော့်အပေါ် စွပ်စွဲမှုတွေကလည်း ဥပဒေကြောင်းအရ တိုက်ခိုက်တယ်ဆိုတာကို ကျွန်တော် သက်သေပြဖို့ လိုပါတယ်။ ဒါ့အပြင် ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သား အခွင့်အရေးကိစ္စတွေအတွက် ကျွန်တော်တို့ ရပ်တည်ရပါဦးမယ်။ ကျွန်တော်ထွက်ပြေးလို့ မရပါဘူး။ ကျွန်တော်တစ်ခါမှလည်း အဲဒီလို မတွေးမိပါဘူး။ ပြောရရင် ကျွန်တော့်အနားမှာ ရှိကြတဲ့ သူငယ်ချင်းတွေ၊ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေက အဲဒါကို ကျွန်တော်ထက်တောင် ပိုစဉ်းစားမိကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ကျွန်တော် မဖြစ်မနေ ပြန်ခုခံရမယ်၊ ဒါဟာ သူတို့တတွေ သတိထားမိဖို့ အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းလည်း ဖြစ်တယ်။

ခင်ဗျားက ဒီအမှုက လွတ်မြောက်လိမ့်မယ်လို့ ပြောခဲ့ပါတယ်။ ခိုတောင် အမှုနဲ့ပတ်သက်ပြီး အမှားအယွင်းတွေ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့တဲ့ ထိုင်းဥပဒေစနစ်အပေါ် ခင်ဗျား ဘယ်လိုများ ဒါလောက်တောင် ယုံကြည်နေတာလဲ။

ကျွန်တော်တို့ အယူခံဝင်မှာ ဖြစ်တဲ့အတွက် အမှုက မှားယွင်းတယ်လို့ မပြောနိုင်သေးပါဘူး။ ဇော်လင်းနဲ့ ဝေဖြိုးတို့ကို ဖမ်းဆီးထောင်ချဖို့ သက်သေမခိုင်လုံပါဘူး။ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုတွေက လျော့ရဲပြီး နိုင်ငံတကာစံနှုန်းနဲ့လည်း မကိုက်ညီပါဘူး။ ဒါ့အပြင် ဒီအင်န်အေ စစ်ဆေးမှုရလဒ်တွေကလည်း မကိုက်ညီဘဲ စစ်ဆေးမှုကလည်း နိုင်ငံတကာစံနှုန်းနဲ့ မညီပါဘူး။

အမှုကကြီးပြီး အသေးစိတ် အချက်အလက်တွေ အကုန်လုံးကို ကျွန်တော် သူများတွေထက် ပိုဖတ်ထားပါတယ်။ သက်သေက မခိုင်လုံတဲ့အတွက် ကျွန်တော်တို့ အယူခံမှာ အနိုင်ရလိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် ကျွန်တော့်အမှုအတွက်လည်း ယုံကြည်ချက် တိုးလာပါတယ်။ တရားရုံးကနေ ကျွန်တော့်ကို ပထမအကြိမ်မှာ အပြစ်ရှိတယ်လို့ ဆုံးဖြတ်နိုင်ပေမယ့် နောက်ဆုံးမှာတော့ ဒီအချက်တွေကို ကျွန်တော် ဝက်ဘ်ဆိုက် (Natural Fruit နဲ့ ပတ်သက်တဲ့ စွပ်စွဲချက်တွေကို ဖော်ပြတဲ့ အင်န်ဂျီအိုအဖွဲ့ ဝက်ဘ်ဆိုက် Finnwatch) မှာ မတင်ခဲ့ဘူး။ စစ်တမ်းကို ကျွန်တော် မရေးတဲ့အတွက် အမှုဟာ ရှင်းသွားပါလိမ့်မယ်။

တကယ်လို့ ကိုဇော်လင်းနဲ့ ကိုဝေဖြိုးတို့ရဲ့ အယူခံ မအောင်မြင်ဘူးဆိုရင် သေဒဏ် ဆက်လက်ကျခံရနိုင်လား။

ကျွန်တော့်အထင်တော့ ဒီအယူခံကို မတ်လ၊ ဒါမှမဟုတ် ဧပြီလမှ လုပ်မှာဖြစ်ပြီး ကြားထဲမှာလည်း လုပ်စရာတွေ အများကြီး ရှိနေသေးတော့ အယူခံကိစ္စက တစ်နှစ်၊ ဒါမှမဟုတ် တစ်နှစ်ထက် ပိုကြာသွားနိုင်ပါတယ်။ အယူခံကို ရုံးတင်ပြီး ဒါကို အောက်တရားရုံးနဲ့ သဘောတူ၊ မတူ ဆုံးဖြတ်ပါလိမ့်မယ်။ သဘောမတူဘူးဆိုရင် တရားရေးအဖွဲ့က အယူခံဝင်မှာ ဖြစ်တဲ့အတွက် ဒီကိစ္စက လေး၊ ငါးနှစ်လောက် ကြာသွားနိုင်ပါတယ်။

တကယ်လို့ တရားရုံးကနေ ဇော်လင်းနဲ့ ဝေဖြိုးကို လွှတ်လိုက်ပြီ ဆိုရင်တော့ သူတို့ကို ချက်ချင်းလွှတ်ဖို့ အမိန့်ချမှတ်မှာ ဖြစ်ပေမယ့် ထိုင်းနိုင်ငံအတွင်းမှာပဲ ရှိနေဦးမှာ ဖြစ်တဲ့အတွက် လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးဆိုင်ရာ အထောက်အထား မရှိတဲ့အတွက် မြန်မာနိုင်ငံကို ပြန်ဖို့ အာမခံလုပ်တာကို ငြင်းဆန်ခံရနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် တကယ်လို့ သူတို့ အယူခံနိုင်ရင်တောင်မှ လွတ်ဖို့ မကျိန်းသေပါဘူး။ နှစ်ရှည်ထောင်ဒဏ် ချခံရဖို့ များပါတယ်။

သေဒဏ်ကိုတော့ ဘုရင်ကနေ လျှော့ပေ့ါပေးနိုင်သလို အပြစ်ရှိတာကို ဝန်ခံပြီး အသနားခံရင်လည်း ပြစ်ဒဏ် လျှော့ပေါ့ခံရနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် လူသတ်မှုမှာ ဇော်လင်းနဲ့ ဝေဖြိုးတို့ ပါဝင်ဆက်နွှယ်နေတယ်ဆိုတာ  မခိုင်လုံတဲ့အတွက် သေဒဏ်ကတော့ ဖြစ်လာနိုင်စရာ မရှိပါဘူး။

မြန်မာအစိုးရက ကိုဇော်လင်းနဲ့ ကိုဝေဖြိုးတို့ကို ထောက်ပံ့ဖို့ စိတ်အားထက်သန်မှုရှိလား။

မရှိပါဘူး။ သူတို့အနေနဲ့ ဒီကိစ္စနဲ့ပတ်သက်ပြီး စိတ်အားထက်သန်မှု မရှိပါဘူး။ ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ နေရာအတွက် အခိုင်အမာ သဘောတူပြီး သူ့ရဲ့ခရီးလမ်းတစ်လျှောက်မှာလည်း အကြံပေးခဲ့ပါတယ်။ ဒါဟာ ထိုင်းတရားဥပဒေစနစ်က ကိုင်တွယ်ရမယ့်ကိစ္စ၊ သူတို့အနေနဲ့ အယူခံဝင်တာကို လက်ခံရမှာဖြစ်ပြီး အမိန့်ချမှတ်မှုကလည်း အများပြည်သူရဲ့ဖိအား၊ ထိုင်း၊ မြန်မာ၊ အင်္ဂလန်တို့လို တခြားနိုင်ငံတွေရဲ့ ဖိအားကနေ လွတ်လပ်မှု ရှိဖို့လိုတယ် ဆိုပါတယ်။

မြန်မာစုံစမ်းစစ်ဆေးရေးအဖွဲ့အနေနဲ့ သူတို့ အပြစ်မရှိကြောင်း အထောက်အထား ရှိရင် ခုခံကာကွယ်တဲ့အဖွဲ့ကို တင်ပြရပါမယ်။ ဒီအမှုရဲ့ အခြေခံအချက်တွေအရ ဒါဟာ မှားယွင်းတဲ့ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုဆိုတာ သိသာတဲ့အတွက် ခင်ဗျားအနေနဲ့ သူတို့တွေ အပြစ်ရှိတယ်၊ မရှိဘူးလို့ အဖြေထုတ်ယူလို့ မရနိုင်ပါဘူး။ ဒါပေမယ့် သေချာပြောနိုင်တဲ့အချက်က သက်သေမခိုင်လုံတဲ့အတွက် သူတို့ကို ထောင်မချနိုင်ဘူး ဆိုတာပါပဲ။ မြန်မာအစိုးရအနေနဲ့ ကိစ္စတွေကို မြန်မြန်ဆန်ဆန်လုပ်တာမျိုး မရှိပါဘူး။ ဒါက သာမန်ပြည်သူတွေရဲ့ တုန့်ပြန်မှု တစ်ရပ်ပါပဲ။

သေဒဏ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး တုန့်ပြန်ရာမှာ ထွက်ပေါ်လာတဲ့ ထိုင်းဆန့်ကျင်ရေးကိစ္စတွေအပေါ် စိုးရိမ်မှုရှိလား။

တစ်စုံတစ်ဦးကနေ သူတို့ခံစားရတာတွေ၊ ထင်မြင်ယူဆတာတွေကို ထုတ်ဖော်ပြသတာကို ကျွန်တော်တို့ လေးစားပါတယ်။ ဒါက စိတ်ခံစားမှုပါတဲ့အမှု ဖြစ်ပါတယ်။ ခံစားချက်က တရားခံတွေဘက်အတွက်ရော တရားလိုဘက်အတွက်ရော ရှိပါတယ်။ တစ်ဘက်မှာ မြန်မာ ရွှေ့ပြောင်းလုပ်သားတွေရဲ့ဘဝကို ထင်ဟပ်စေတဲ့ မြန်မာရွှေ့ပြောင်းလုပ်သားနှစ်ယောက်နဲ့ နောက်တစ်ဘက်မှာ လှပတဲ့ကမ်းခြေတစ်ခုမှာ လာပြီးအပန်းဖြေတဲ့ ဗြိတိသျှလူငယ် နှစ်ယောက် ရှိနေပါတယ်။ ဒါဟာ တကယ့်ကို စိတ်ခံစားချက်ပါတဲ့ အမှုတစ်ခုပါ။

ဒုတိယပြဿ     နာကတော့ အစိုးရပဲဖြစ်ဖြစ် တခြားမြန်မာအဖွဲ့အစည်းပဲဖြစ်ဖြစ် လူတွေဟာ ဒီအမှုကို သူတို့ရဲ့တစ်ကိုယ်ရေ အကျိုးအတွက် အသုံးချနေကြတာပါပဲ။ ကျွန်တော်တို့ ဒါကို သဘောမတူပါဘူး။ ဒါ့အပြင် ဒီအမှုကို အသုံးပြုပြီး လူမျိုးရေးမုန်းတီးမှုတွေ လုပ်တာကိုလည်း ကျွန်တော်တို့ လက်မခံနိုင်ပါဘူး။

ရဲထွဋ်သိန်း ဘာသာပြန်သည်။