ပြည်ပမှ မြန်မာနိုင်ငံသို့ လာရောက်အလုပ်လုပ်ကိုင်သူများစွာသည် ကမ္ဘာတစ်ဝန်း COVID-19 ကူးစက်ပျံ့နှံ့မှုနှုန်းမြင့်တက်လာပြီး နိုင်ငံတကာသို့ ခရီးသွားရန် ပိုမိုခက်ခဲလာပြီးနောက် လွန်ခဲ့သောအပတ်တွင် မြန်မာနိုင်ငံမှထွက်ခွာသွားကြပြီဖြစ်သည်။
သောမတ်စ် ကင်း(န်)
မစ္စတာ ဂျော့ဖ် ဟော့ဆင်၌သာ ရွေးချယ်စရာရှိမည်ဆိုပါက သြစတြေးလျသို့ပြန်ရန် အထုပ်အပိုးပြင်မိမည်မဟုတ်ချေ။
ဇန်နဝါရီမှစ၍ ဟော့ဆင်သည် ဆွစ်ဇာလန်ရှိ ဖွံ့ဖြိုးရေးနှင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာဗဟိုဌာန(Centre for Development and Environment )နှင့်လက်တွဲပြီး OneMap Myanmar စီမံကိန်းအတွက် ရန်ကုန်တွင် အလုပ်လုပ်နေခဲ့သည်။ OneMap Myanmar သည် မြန်မာရှိ နေရာဌာနဆိုင်ရာသတင်းအချက်အလက်များကို တစ်နေရာတည်းတွင် စုဝေးထားပြီး အများပြည်သူ အလွယ်တကူဝင်ရောက်ကြည့်ရှုနိုင်ရန် ကြိုးပမ်းနေသည့် စီမံကိန်းတစ်ခုဖြစ်သည်။
ပထဝီဝင်ဘာသာရပ်နယ်ပယ်ရှိ ကျွမ်းကျင်သူအဖြစ် လုပ်သက် ၂၅ နှစ်ရှိနေပြီဖြစ်သည့် ဟော့ဆင်သည် သြစတြေးလျရှိ ဓနသဟာယသိပ္ပံနှင့် စက်မှုလုပ်ငန်းသုတေသနအဖွဲ့မှ ခွင့်ယူပြီး သြစတြေးလျစေတနာ့ဝန်ထမ်းအစီအစဉ်တွင် ဝင်ရောက်လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ ယင်းနောက်တွင် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတစ်နိုင်ငံတွင် အလုပ်လုပ်ကိုင်ရန် စေလွှတ်ခြင်းခံခဲ့ရသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် တစ်နှစ်နေရမည်ဟု ဟော့ဆင် မျှော်မှန်းထားခဲ့သည်။ သို့သော် COVID-19 ကူးစက်ဖြစ်ပွားပြီး ကမ္ဘာတစ်ဝန်း ကူးစက်ခံရသူဦးရေ ထိုးတက်လာကာ ခရီးသွားလာရန် ပိုမိုခက်ခဲလာပြီးနောက် သြစတြေးလျအစိုးရသည် နိုင်ငံသားများအနေဖြင့် နိုင်ငံတကာသို့ ခရီးသွားခြင်းမပြုရန် သတိပေးချက်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ သြစတြေးလျအစိုးရလက်အောက်ရှိ အစီအစဉ်တွင် စေတနာ့ဝန်ထမ်းတစ်ဦးဖြစ်နေသောကြောင့် ဟော့ဆင်သည်လည်း မြန်မာမှထွက်ခွာရန် ညွှန်ကြားခံခဲ့ရသည်။
“ကျွန်တော်တော်တော့်ကို စိတ်ပျက်သွားတာ၊ အလုပ်ဆက်လုပ်ချင်သေးတာဗျာ၊ မြန်မာလို နေရာမျိုးကိုလာပြီး ဖွံ့ဖြိုးရေးလုပ်ငန်းကိုလုပ်ချင်ခဲ့တာ၊ အဲ့လိုလုပ်ချင်တာဟာ ကျွန်တော့်ဘဝမှာ ချမှတ်ထားတဲ့ အစီအစဉ်ရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်တာမို့ အရေးကြီးတယ်လေ၊ မြန်မာမှာလည်း အားလုံးက ဝမ်းသာအားရကြိုဆိုကြတယ်၊ အိမ်တောင်မပြန်ချင်ဘူး” ဟု ဟော့ဆင်က Frontier သု့ိ မတ် ၂၀ ရက်တွင် ပြောဆိုခဲ့သည်။
မြန်မာနိုင်ငံမှထွက်ခွာရန်မှာ ထင်သလောက်မလွယ်ကူခဲ့။ ဟော့ဆင်သည် မတ် ၃၀ ရက်တွင် ထွက်ခွာရန် ကနဦးတွင် ကြိုတင်စာရင်းပေးထားခဲ့သည်။ သို့သော် ဆက်သွယ်ရေးလျော့ကျလာပြီး နိုင်ငံများစွာကလည်း ခရီးသွားဝင်ရောက်ခွင့်ကန့်သတ်လာသောကြောင့် သူထွက်ခွာမည့်နေ့ရက်ကို ရှေ့တိုးလိုက်ရသည်။ ခရီးတစ်ထောက်ဝင်မည့် အစီအစဉ်ကိုလည်း နောက်ဆုံးအချိန်တွင် ဖျက်သိမ်းလိုက်ရပြန်သည်။ ယင်းကြောင့် ဟော့ဆင်သည် အခြားသြစတြေးလျနိုင်ငံသား စေတနာ့ဝန်ထမ်းများနှင့်အတူ မတ် ၂၂ ရက်တွင် မြန်မာနိုင်ငံမှထွက်ခွာရမည်ဟု မျှော်မှန်းထားသည်။
ကမ္ဘာတစ်ဝန်း COVID-19 ကူးစက်မှုနှုန်းမြင့်တက်လာပြီး အစိုးရများကလည်း ၎င်းတု့ိနိုင်ငံသားများ မိခင်နိုင်ငံပြန်လာရန် တိုက်တွန်းမှုများရှိလာသောကြောင့် လွန်ခဲ့သော ရက်သတ္တပတ်တွင် ပြည်ပသို့ထွက်ခွာဦးရေ အကြီးအကျယ်များပြားလာခဲ့သည်။ ရန်ကုန်ရှိ နိုင်ငံခြားသားများလည်း အလားတူဖြစ်ရပ်များနှင့် ကြုံနေရပြီဖြစ်သည်။
သံရုံးများ၊ နိုင်ငံတကာအင်န်ဂျီအိုများနှင့် နိုင်ငံခြားကုမ္ပဏီများသည် မရှိမဖြစ်ကျန်ရစ်မည့် နိ်ုင်ငံခြားဝန်ထမ်းများမှလွဲ၍ ကျန်ဝန်ထမ်းများကို ပြန်လည်ခေါ်ယူနေသော်လည်း အများစုသည် ဟော့ဆင်ကဲ့သို့ ရွေးချယ်စရာတစ်ခုမရှိခဲ့ချေ။
ပြည်ပမှ လာရောက်အလုပ်လုပ်ကိုင်သူများ မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာမှုသည် ယခုအပတ်အတွင်းမှသာ စတင်ခဲ့သော်လည်း နိုင်ငံစုံကုမ္ပဏီကြီးများမှ ပြည်ပဝန်ထမ်းများစွာသည် မြန်မာမှထွက်ခွာသွားကြပြီဖြစ်သည်။ ပြောရရလျှင် ၎င်းနှင့် အလုပ်သဘောဆက်ဆံနေရသည့် ကုမ္ပဏီများရှိ နိုင်ငံခြားသားထက်ဝက်သည် မိခင်နိုင်ငံပြန်သွားကြသူများနှင့် ပြန်ရန်စီစဉ်နေကြသူများဖြစ်ကြောင်း ရန်ကုန်အခြေစိုက် အမည်မဖော်လိုသည့် စီးပွားရေးအကြံပေးတစ်ဦးကပြောဆိုခဲ့သည်။
ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ နိုင်ငံစုံကုမ္ပဏီကြီးများသည် ဝန်ထမ်းများကို ပြန်လည်ခေါ်ယူခြင်းနှင့် နေအိမ်မှသာ အလုပ်လုပ်ကိုင်စေခြင်း အစရှိသည့်စနစ်များကို ကျင့်သုံးနေပြီဖြစ်သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၌ COVID-19 ကူးစက်ခံထားရကြောင်း အတည်ပြုထားမှုတစ်မှုတလေပင်မရှိသေးသော်လည်း မြန်မာမှ အစောတလျှင်ထွက်ခွာရန် အကြောင်းအရင်းများစွာလည်းရှိနေပြန်သည်။
မြန်မာမှ လေယာဉ်ခရီးစဉ်များစွာသည် အခြားနိုင်ငံများမှတစ်ဆင့် ဖြတ်သွားရကာ ယင်းနိုင်ငံများတွင် ပြည်ပခရီးသွားဝင်ရောက်မှုကန့်သတ်ပိတ်ပင်ထားသောကြောင့် ဥရောပနှင့် အမေရိကန်တို့ကဲ့သို့ နေရာမျိုးကိုရောက်ရှိရန် အခက်တွေ့လာနိုင်သည်ဆိုသည့်စိုးရိမ်မှုက ကြီးကျယ်လာကြောင်း အဆိုပါ စီးပွားရေးအကြံပေးကပြောသည်။ အခြားစိုးရိမ်မှုများမှာ မြန်မာနိုင်ငံရှိ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုစနစ်၊ လက်ရှိအခြေအနေတွင် နေထိုင်မကောင်းသူများကို မိခင်နိုင်ငံသို့ ပြန်လည်ပို့ဆောင်ရန် အခက်အခဲတို့သာမက သက်ဆိုင်ရာသံရုံးများကဲ့သို့ အဖွဲ့အစည်းများ၏အကြံပြုမှုများဖြစ်ကြသည်။
အခြားလူများအတွက်တော့ ဆက်နေမည်၊ ထွက်ခွာမည်ကို သူတု့ိနည်းသူတို့ဟန်ဖြင့် ဆုံးဖြတ်ရမည်ဖြစ်သည်။ အခြေအနေ လျှင်လျှင်မြန်မြန်ပြောင်းလဲလာသောကြောင့် နေရပ်ပြန်ရန်ကြိုးပမ်းမှုသည် ခက်ခဲလာခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် အခြားနိုင်ငံသားဖြစ်သည့် မိသားစုဝင်များသည် မြန်မာနိုင်ငံမှ ထွက်ခွာမည့် နိုင်ငံခြားသားများနှင့်အတူထွက်ခွာခွင့်ရရှိမည်မဟုတ်ချေ။
Mr Geoff Hodgson talks with representatives of local civil society organisations during a visit to Leshi in the Naga Self-Administered Zone to map customary lands for the OneMap Myanmar project. (Supplied)
နိုင်ငံတွင်းနေထိုင်ခွင့်မရရှိသူများအား ပြည်ဝင်ခွင့်ပိတ်ပင်မည်ဖြစ်ကြောင်း သြစတြေးလျအစိုးရက မတ် ၁၉ ရက်တွင် ကြေညာခဲ့ပြီးနောက် မြန်မာရှိ နိုင်ငံခြားသားအသိုင်းအဝိုင်းများကြား စိုးရိမ်မှုမြင့်တက်လာခဲ့ကြောင်း ဟော့ဆင်ကပြောသည်။
“အခု မထွက်ခွာရင် အိမ်ပြန်နိုင်တော့မှာမဟုတ်ဘူး၊ ဆုံးဖြတ်ချက်အမြန်ချရမှာမို့ အကျပ်အတည်းဆိုက်လာတာပေါ့ဗျာ” ဟု သူက ဆက်လက်ပြောဆိုခဲ့သည်။
ယုံကြည်စိတ်ချရသော သတင်းအချက်အလက်နှင့် အကြံပြုချက်များအတွက် အများစုသည် သူတို့သံရုံးများကို အားကိုးလာရသည်။
“အမေရိကန်နိုင်ငံသားတွေက စိုးရိမ်တယ်လို့ ပြောတာကိုကြားလာရတယ်၊ ဒါပေမဲ့ ကိုယ့်ဖာသာကိုယ်ပဲ ဆုံးဖြတ်ချက်ချရမှာလေ၊ သတင်းအချက်အလက်ရသလောက်ကို ပွင့်လင်းမြင်သာမှုရှိရှိ ထုတ်ပြန်ပေးနေပါတယ်” ဟု ရန်ကုန်ရှိ အမေရိကန်သံရုံး၏ပြောခွင့်ရှိသူ အာယာနီ မန်းရင်းကပြောဆိုခဲ့သည်။
ယင်းသတင်းအချက်အလက်များတွင် ရန်ကုန်မှ ထွက်ခွာမည့် လေယာဉ်ခရီးစဉ်များအကြောင်းလည်းပါဝင်သည်။ မကြာသေးမီရက်များအတွင်း ရန်ကုန်မှထွက်ခွာမည့် လေယာဉ်ခရီးစဉ်ပမာဏလျော့ကျလာခဲ့ပြီး ဧပြီ ၅ ရက်ရောက်ရှိချိန်တွင် အဓိကနေရာကိုးခုသို့ ထွက်ခွာမည့် လေယာဉ်ခရီးစဉ်သည် မတ် မတိုင်မီကရှိခဲ့သည့် လေယာဉ်ခရီးစဉ်ပမာဏ၏ သုံးပုံတစ်ပုံအောက်သာရှိတော့မည်ဖြစ်ကြောင်း အမေရိကန်သံရုံးက မတ် ၁၉ ရက်တွင် ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။
ခရီးသွားလာခွင့်ကန့်သတ်မှုများနှင့် လေယာဉ်ခရီးစဉ်ဖျက်သိမ်းနိုင်ခြေရှိမှုများကြောင့် ဗြိတိန်အစိုးရသည် ၎င်းတို့ နိုင်ငံသားများ မြန်မာမှ တတ်နိုင်သရွေ့အစောဆုံးထွက်ခွာရန် တိုက်တွန်းနေရခြင်းဖြစ်သည်။
ထို့ပြင် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ COVID-19 ကူးစက်မှုသည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ ကျန်းမာရေးဌာနများအပေါ် ဖိအားအကြီးအကျယ်ရှိလာနိုင်ပြီး မြန်မာ၌ ပုံမှန်ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပင်ပေးရန် အခက်အခဲရှိလာမည်ဖြစ်ကြောင်း ဗြိတိန်အစိုးရက မတ် ၁၇ ရက်တွင် ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်စာမျက်နှာ၌ ရေးသားခဲ့သည်။
မြန်မာနိုင်ငံမှထွက်ခွာရန် ကိုယ့်နည်းကိုယ့်ဟန်ဖြင့် စီစဉ်ရမည်ဖြစ်ပြီး အထူးခြွင်းချက်ပေးရမည့် အခြေအနေမျိုးမှသာ အကူအညီဖြင့် ထွက်ခွာရန် စီစဉ်ပေးနိုင်ပြီး ယင်းအစီအစဉ်မျိုးကို မြန်မာ၌ လုပ်ဆောင်ပေးနိုင်မည်ဟု ကြိုတင်မမျှော်မှန်းထားသင့်ကြောင်း အဆိုပါဖေ့စ်ဘွတ်ခ်ပို့စ်တွင်ဖော်ပြထားသည်။
ဗြိတိန်အစိုးရ၏အဆိုပါရေးသားချက်ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံရှိ ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်အသုံးပြုသူများ မကျေမနပ်ဖြစ်ကာ တုံ့ပြန်မှုများရှိလာခဲ့သည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၌ COVID-19 ကူးစက်ခံထားရကြောင်း အတည်ပြုမှုတစ်ခုတလေပင်မရှိဘဲ ပုံမှန်အတိုင်းလည်ပတ်နေချိန်တွင် ဗြိတိန်၌ COVID-19 ကူးစက်ခံထားရသူ ၄၀၀၀ နီးပါးရှိကာ သေဆုံးသူ ၁၇၇ ဦးရှိပြီး နိုင်ငံသားများသည် တစ်နှစ်သို့မဟုတ် တစ်နှစ်ကျော် ကူးသန်းသွားလာမှုကန့်သတ်ခံရနိုင်ခြေရှိနေချိန်တွင် ဗြိတိန်နိုင်ငံသားများ မိခင်နိုင်ငံသို့ ပြန်လိုမှုကို မြန်မာနိုင်ငံသားဖေ့စ်ဘွတ်ခ်အသုံးပြုသူများက မေးခွန်းထုတ်ခဲ့ကြသည်။( ဗြိတိန်သံရုံးက ပြန်လည်ဖြေဆိုခြင်းမပြုခဲ့ချေ။)
မြန်မာနိုင်ငံ၌ ခရီးသွားလာမှုကန့်သတ်ချက်များနှင့် ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုစနစ်တို့အပေါ် စိုးရိမ်မှုများရှိနေသည့်အဖြင့် မြန်မာသည် COVID-19 တကယ်တမ်းကင်းစင်ပါရဲ့လားဟု မေးခွန်းထုတ်မှုများလည်းရှိနေပြန်သည်။ နိုင်ငံနှင့် ဒေသ ၁၈၆ ခုတို့တွင် COVID-19 ကူးစက်မှုရှိနေပြီး မြန်မာသည် COVID-19 ကူးစက်ခံထားမှုတစ်ခုတလေပင်မရှိကြောင်း ပြောဆိုခံနေရသည့် လူဦးရေအများဆုံးနေရာတစ်ခုဖြစ်နေသည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် COVID-19 ကူးစက်မှုရှိနေပြီး ယင်းကို စစ်ဆေးမတွေ့ရှိခြင်းသာဖြစ်နိုင်ကြောင်း ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့က မှတ်ချက်ချထားသည်ဟု ကုလသမဂ္ဂကလေးများရန်ပုံငွေအဖွဲ့( ယူနီဆက်ဖ်)က မတ် ၁၉ ရက်တွင် ပြောဆိုခဲ့သည်။
မြန်မာ၌ လူ ၂၀၁ ဦးကို COVID-19 ရှိမရှိ စစ်ဆေးခဲ့ပြီး ၁၈၇ ဦးတွင် ကူးစက်ခံထားရခြင်းမရှိကြောင်း အတည်ပြုနိုင်ကာ ၁၄ ဦးသည် ရလဒ်ကိုစောင့်ဆိုင်းနေရဆဲဖြစ်သည်။
“ကျွန်တော့်အထင်တော့ မြန်မာမှာ COVID-19 ကူးစက်မှုရှိနေမှာပါ၊ မြန်မာက တရုတ်နဲ့ နယ်စပ်ချင်း အရှည်ကြီးကိုထိစပ်နေတာ၊ စစ်ဆေးမှုမရှိတာပဲဖြစ်မှာပါ” ဟု အမည်မဖော်လိုသည့် အနောက်နိုင်ငံသံတမန်တစ်ဦးက ပြောဆိုခဲ့သည်။
သက်အေး ဘာသာပြန်သည်။
